مسجد النبیتمام ادیان الهیِ دارای پشتوانه مردمی، مکانی را لازم داشتند که پایگاه و محل اجتماعشان جهت انجام مراسم و برنامه‌های دینی باشد و این موضوع را از ضروریات تلقی می‌کردند. ساخت خانه کعبه جهت انجام مناسک عبادی، از همین زاویه فلسفه پیدا می‌کند. شریف‌ترین و والاترین مسجد، پس از مسجد الحرام، مسجد پیامبر خدا در مدینه منوره است که جامع مدینه نیز گویند. [۱]
تونه‌ای، مجتبی، فرهنگ‌نامه حج، ص۲۹۶.
فهرست مندرجات۲ - مکان مسجد پیامبر ۳ - مکان زندگی پیامبر ۴ - نقش مسجد در رسالت پیامبر ۴.۱ - سخن خداوند متعال ۵ - مسجد در فرهنگ اسلام ۶ - هدف پیامبر از بنای مسجد ۷ - محل مسجد از نظر جغرافیایی ۷.۱ - اوضاع منطقه ۸ - بنای مسجد پیامبر ۹ - همسایگان مسجد پیامبر ۱۰ - نتیجه بحث ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - فضیلت نماز در مسجد پیامبرپیامبر درباره نماز خواندن در این مسجد فرمود: «صَلاةٌ فِی مَسْجِدِی تَعْدِلُ أَلْفَ صَلاة فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الْمَسَاجِدِ إِلاّ الْمَسْجِدَ الْحَرَام».یک نماز در مسجد من ثوابش برابر با هزار نماز در دیگر مساجد است، مگر مسجد الحرام. ۲ - مکان مسجد پیامبرزمانی که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) وارد یثرب شد، همه طوایف و افراد سرشناس این شهر مایل بودند تا حضرت به منزل ایشان وارد شود و هریک از آنان دوست داشتند میزبان وی باشند. اما آن حضرت فرمود: در جایی توقف خواهد کرد که شترش زانو بزند. شتر در زمینی که اکنون مسجد است، زانو زد. نزدیک‌ترین خانه به محل زانو زدن شتر، خانه ابوایوب انصاری بود که دو اتاق یکی بر بالای دیگری داشت و حضرت در آنجا اقامت گزید. ۳ - مکان زندگی پیامبررسول الله ابتدا در طبقه همکف و ابوایوب و همسرش در اتاق بالا بودند؛ اما پس از مدتی، ابوایوب با اظهار کراهت از این که بالای سر پیامبر باشد، از آن حضرت خواست تا جایشان را عوض کنند؛ اما رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) ابراز کرد که زندگی در اتاق پایین برای او که میهمان دارد، راحت‌تر است. ۴ - نقش مسجد در رسالت پیامبرحضور پیامبر در مدینه اقتضا می‌کرد مرکزی پایه‌گذاری شود که هم عبادتگاه مسلمانان باشد و هم مرکز اجتماع مردم جهت انجام مراسم عبادی، بررسی امور سیاسی، قضایی، تعلیم مسائل دینی و حتی تصمیمات نظامی آنان؛ ازاین‌رو مسجد در آغاز، محلی برای نماز، تحصیل علم و محکمه قضایی بود. مسجد در واقع همه نهادهای سیاسی و اجتماعی را دربر می‌گرفت؛ لذا نقش ویژه‌ای در راستای [رسالت پیامبر]] داشت. درمورد نقش و کارکرد مسجد، شاید بتوان گفت که در آن زمان، عمیق‌ترین پیوندها میان علم و ایمان در مسجد برقرار شده بود. تمام معارف و احکام اسلامی در مسجد بیان می‌شد و تعالیم دینی در مسجد صورت می‌گرفت. ۴.۱ - سخن خداوند متعالقرآن کریم می‌فرماید: «... لمسجد اسس علی التقوی من اول یوم احق ان تقوم فیه فیه رجال یحبون ان یتطهروا»؛ آن مسجدی که از روز نخست بر پایه تقوا بنا شده، شایسته‌تر است که در آن (به عبادت) بایستی، در آن مردانی هستند که دوست می‌دارند پاکیزه باشند. ۵ - مسجد در فرهنگ اسلاممسجد در فرهنگ اسلام، نماد پرهیزکاری است. بنای مسجد برای نفع همه مردم است، هم از ناحیه اقتصادی و هم از ناحیه اجتماعی و نیز اشاعه ارزش‌های دینی از جنبه پرورشی و گسترش روح دوستی و همکاری از نظر اخلاقی و سیاسی است. ۶ - هدف پیامبر از بنای مسجدمسجدی که پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) بنا نهاد، با هدف گردآوری مردم جهت تزکیه نفس و تربیت دینی بود: «... و یزکیهم و یعلمهم الکتاب و الحکمة...»؛ آیاتش را بر آن‌ها می‌خواند و آن‌ها را تزکیه می‌کند و به آنان کتاب (قرآن) و حکمت می‌آموزد. ۷ - محل مسجد از نظر جغرافیاییمحلهای که پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) در آن اقامت گزید، در قیاس با طول و عرض منطقه ـ میان حره شرقی و غربی و احد و قبا ـ نقطه میانی به حساب می‌آمد و این یکی از دلایل اصلی انتخاب این نقطه برای مسجد بوده است. ۷.۱ - اوضاع منطقهزمینی که در همان نزدیکی جهت مسجد در نظر گرفته شد، بخشی از آن، دارای درخت‌های غَرْقد و نخل بود، بخشی هم قبرستان بود که هنوز آثار قبور در آن وجود داشت و قسمتی هم از آن دو کودک یتیم به نام‌های سهل و سهیل بود که حضرت از ولی آنان خرید. پس از آن درخت‌ها را کنده، قبور را صاف کردند و زمین را برای بنای مسجد آماده ساختند. ۸ - بنای مسجد پیامبرچندی پس از ورود رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم)، سنگ بنای مسجد نهاده شد و همه اصحاب از زن و مرد با اشتیاق شروع به ساختن مسجد کردند. خود رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) نیز با تمام توان در ساختن مسجد شرکت کرد. مسجدی که رسول خدا (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) بنا کرد، از جهات زیادی با آن‌چه امروز در جای آن ساخته شده، تفاوت دارد؛ زیرا در زمینی محدودتر و با بنایی ساده‌تر و خلوص بیشتر بنا شده بود. طول مسجد هفتاد ذراع، عرض شصت ذراع ـ هر ذراع حدود نیم متر ـ و ارتفاع آن ۷۵/۱ متر بود، به طوری که سر برخی افراد به سقف می‌رسید. نخستین بنای آن از شاخ و برگ و تنه درخت نخل و پس از سال چهارم هجری از خشت و گِل بود. [۵]
سمهودی، علی بن احمد، وفاء الوفاء بأخبار دار المصطفی، ج۱، ص۳۲۷.
این مسجد در گذر زمان، بارها توسعه یافته تا این‌که به شکل کنونی درآمده است. ۹ - همسایگان مسجد پیامبرساختن مسجد سبب شد تا جمعیت زیادی از مهاجران و حتی ساکنان محلات دیگر، در اطراف مسجد خانه‌هایی بنا کنند. به دنبال این امر بود که شهر در اطراف مسجد شکل گرفت. ۱۰ - نتیجه بحثبنابراین بنا نهادن مسجد، زمینه پاکی از پلیدی‌های جسمی و روحی، نشان از اجتماع و هم‌نشینی مردان صالح و موحد، و محل تعلیم، تهذیب نفس و پاکی است. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعرسول جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، ص۲۰۲-۲۰۳. پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «مسجد النبی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۲۴. |